REKREACYJNA SEKCJA ALPINISTYCZNA

Z poradnika turysty górskiego
 

2.1 Obuwie

Buty górskie, niewątpliwie, są jednym z najważniejszych elementów naszego wyposażenia. Udany wypad w góry, w dużej mierze, zależeć będzie od tego, czy nasze stopy nie ulegną przegrzaniu, odparzeniu, czy otarciu. But musi być stworzony na naszą nogę. Obtarte pięty, zbite palce, przegrzane stopy potrafią zostawić po sobie wrażenia równie niezapomniane, jak piękno górskich widoków.

Właściwy wybór buta nie może być przypadkowy. Najnowszy model, wspaniały materiał gwarantujący niemalże lewitację, czy niesamowity wygląd, to wszystko nic nie da, jeżeli but jest niewygodny. Już w sklepie but musi być stworzony na naszą nogę. Przed ostatecznym zakupem należy odpowiedzieć sobie na kilka następujących pytań:

• W jakim terenie będziemy wykorzystywać obuwie ?
• Czy będą to letnie wędrówki po dolinkach, a może długie trasy w wyższych partiach gór ?
• Czy but jest odpowiednio dopasowany: stopa nie przemieszacza się w bucie nadmiernie, palce nie uderzają o przód buta, pięta nie ucieka do góry ?
• Czy zależy nam na wodoodporności oraz "oddychalności buta" ?
• Czy materiał, z jakiego jest wykonany, gwarantuje trwałość i wygodę ?
• Czy but ma przyczepną, odporną na ścieranie podeszwę ?
• Czy producent jasno precyzuje przeznaczenie obuwia ?

Rodzaje butów. Zakres zastosowań

• Sandały:

Wbrew pozorom sandały mogą być nieocenione w turystyce górskiej. Doskonale sprawdzają się jako lżejsze obuwie na biwakach, w schroniskach, czy podczas przekraczania potoków górskich. Należy jednak pamiętać, że nie zastępują one wysokiego, pełnego obuwia górskiego. Wielu producentów obuwia w swojej ofercie zamieszcza sandały z dumnie brzmiącą nazwą "przygotowane do biegania i na górskie wędrówki". Marketingowy chwyt, wyraźnie notowany w statystykach TOPR-u, zawierających liczbę śmiertelnych upadków i interwencji, np. na Rysach, w połowie września, po świeżym opadzie śniegu i nocnych przymrozkach.

Należy to jeszcze raz powtórzyć i podkreślić: w sandałach nie chodzimy po górach. Mogą one pełnić tylko rolę lżejszego obuwia pomocniczego np. na dłuższych postojach.

• Buty do krótkich wędrówek:

Miękkie obuwie do kostki, czasami wyposażone w wodoodporną membranę, są doskonałe do spacerów po mieście lub w dolinkach górskich. Zastępują adidasy i lekkie półbuty, ale w żadnym wypadku nie nadają się na poważniejsze wyjścia w wyższe partie gór.

• Buty trekkingowe:

Wysokie, odpowiednio trzymające stopę, na dobrej, odpornej na ścieranie podeszwie (popularna podeszwa Vibram), często wyposażone w oddychającą i wodoodporną membranę (np. Goretex, Sympatex itp.). Ten rodzaj obuwia sprawdza się doskonale w wyższych partiach gór. Z jednej strony są miękkie, pozwalają stopie zginać się, odpowiednio pracować, z drugiej strony wystarczająco twarde i techniczne, by używać je w trudnych i bardzo trudnych warunkach, również zimą. Ich budowa umożliwia użycie raków z mocowaniem półautomatycznym, a nawet niekiedy automatycznym.

• Buty specjalistyczne "skorupy"

Stanowią ostatni rodzaj obuwia stosowanego w działalności górskiej. Ciężkie, solidne, na sztywnej, twardej podeszwie wykorzystywane są do wspinaczki w terenie skalno-lodowym. Nie nadają się w żadnym wypadku do wedrówek lub długiego trekkingu. Ich całkowita sztywność i zastosowanie zewnętrznej skorupy z plastiku sprawia, że są wysoce wodoodporne. Zastosowanie wewnętrznego, miękkiego botka zapewnia wysoką izolację termiczną. Wyposażone w zaczepy na raki automatyczne.

• Buty wspinaczkowe:

Specjalistyczne obuwie, którego konstrukcja, jak i użyty materiał jest efektem wieloletniej ewolucji myśli wspinaczkowej. Wyglądem przypominają baletki lub mało męskie pantofelki. Wyposażone w gumę o dużym współczynniku tarcia stają się precyzyjnym narzędziem do walki z grawitacją. Ich kształt, często asymetryczny, a zarazem doskonale dopasowany do stopy sprawia, że wspinacz jest wstanie wykorzystać nawet najmniejsze elementy rzeźby skalnej.

W zależności od rodzaju zastosowanej gumy i kształtu podeszwy, możemy wyróżnić buty do różnych zastosowań (np. w góry, skałki, do centrum wspinaczkowego), i rodzajów dróg (wykorzystujące efekt tarcia, niewielkie dziurki na gładkich ścianach, malutkie krawędzie tzw. krawądki). Wybór takich butów nie jest prosty. Na całe szczęście, początkujący wspinacz boi się na tyle mocno, że wymagające linie omija szerokim łukiem, a do dróg prostych, wystarczą mu stosunkowo tanie, uniwersalne buty.

Interesującą alternatywą dla początkujących są popularne korkery. Są to gumowe buty piłkarskie, w których obcina się korki i nakleja mikrogumę (ze sklepu z artykułami szewskimi). Tak gotowy but może z powodzeniem podjąć walkę z jurajskim wapieniem. Istotną zaletą tych butów jest niska cena.

Budowa buta

Kopyto – od niego zależy szerokość i kształt buta. Paradoksalnie, to my powinniśmy się dostosować do rodzaju kopyta. Prawdą jest, że im bardziej nasza stopa przypomina kształtem owe kopyto, tym wygodniejsza będzie wędrówka. Zapewnienia sprzedawcy w sklepie, że but dostosuje się do kształtu stopy to bujda. Owszem, skórzana cholewka buta rozciągnie się nieznacznie w miejscach, w których stopa będzie wywierała odpowiedni nacisk, ale o zmianie kształtu kopyta możemy jedynie pomarzyć.

Budowa różnych butów, u różnych producentów jest właściwie taka sama. Różnią się one wyłącznie detalami, które stanowią charakterystyczny znak producenta.

Cholewka – jako górna część buta decyduje o finalnych właściwościach buta. Standardem wśród butów górskich (trekkingowych) jest wysoka i wyściełana cholewka, która chroni kostkę przed skręceniem, urazami mechanicznymi na kamienistych trasach i odciskami od mocno zasznurowanego obuwia. Decydujący wpływ ma również ilość szwów, przez które woda może dostać się do wnętrza. Wyściełany język powinien przylegać do nogi, a boczne fałdki zabezpieczać przed wlaniem się wody do środka, lub wniknięciu niewielkich, mocno uciążliwych kamyczków. Na pięcie znajduje się odpowiednio usztywniony i uformowany "klin", nadający stabilność i trzymający piętę stopy. Wnętrze buta wypełnia wyściółka, która często ma właściwości przeciwbakteryjne. Jest odporna na ścieranie, a zarazem zasysa nadmiar wilgoci i wyjątkowo szybko wysycha.

Amortyzująca wkładka z poliuretanu – pełni funkcję amortyzatora. Pochłaniając wstrząsy chroni stawy skokowe, kolanowe i biodrowe przed nadmiernymi i szkodliwymi obciążeniami.

Podeszwa – spodnia część obuwia. Pełni funkcję antypoślizgową i termoizolacyjną. Najpopularniejszą podeszwą stosowaną w obuwiu górskim są kompozyty (tworzywo na bazie kauczuku) włoskiej firmy Vibram, które oprócz odporności na ścieranie, ograniczają drgania i zapewniają lepszą przyczepność do podłoża. Należy pamiętać, że Vibram to nie guma, tylko firma produkująca wysokiej klasy podeszwy. Jest kilkanaście rodzajów podeszew na różne tereny i różne warunki atmosferyczne. Niektóre podeszwy sprawdzają się na śniegu, inne na lodzie, czy błocie. Nie ma idealnego produktu, bo nie ma doskonałego producenta. To co się sprawdza zimą na grani, nie znajdzie zastosowania latem na asfaltowej drodze do Morskiego Oka. Charakterystyka podeszwy, tj. rodzaj i kształt bieżnika (np. samooczyszczanie się ze śniegu lub błota), twardość i grubość może zadecydować o jakości i przeznaczeniu buta, ale nie należy zapominać, że sama podeszwa buta nie czyni.

Sznurówki – ułamek wartości buta. Potrzebne, a zarazem tak łatwe do wymiany, że zapomina się o nich podczas zakupu obuwia. Gdy jednak podczas wyprawy w górach rozwiążą się one po raz szesnasty w ciągu kilku godzin, nasza cierpliwość może zostać solidnie naderwana. Niestety, podczas zakupu nie jest możliwe stwierdzenie, czy dany model sznurówek ma tendencje do samorozwiązywania. Można jedynie zgadywać. Część producentów stosuje czasami sznurowadła z tzw. "zgrubieniami", znaczy to tyle, że co kilkanaście milimetrów na sznurówce znajduje się niewielkie zgrubienie niwelujące tendencję do rozwiązywania.

Materiały stosowane do produkcji obuwia

Skóra – to klasyczny i zarazem najważniejszy materiał, z którego wykonuje się buty górskie. Reguluje w pewnych granicach temperaturę i gospodarkę wodną, dopasowuje się do kształtu stopy, a przy odpowiedniej pielęgnacji jest wytrzymała i wodoodporna. Istnieje kilkadziesiąt rodzajów skóry. Różnią się one od siebie m.in. zwierzęcym pochodzeniem, grubością, zastosowaną technologią garbowania i hydrofobizacji (wodoodporność).

Jeżeli chodzi o jakość, to jesteśmy w dużej mierze zdani na łaskę producentów, których zapewnienia często mijają się prawdą o stosowaniu dobrego materiału.

Tkanina – materiały na bazie poliamidu (np. nylon, cordura) stosowane w lżejszych butach np. w niższe partie gór, rzadziej w warunki zimowe. Ich niewątpliwą zaletą jest duża lekkość, wytrzymałość (np. cordura o dużej wytrzymałości na mechaniczne uszkodzenia), szybkość schnięcia i przewiewność, o ile nie zostanie użyta membrana wodoodporna.

Plastik – stosowany jest w butach o charakterystyce wysokogórskiej, z przeznaczeniem na skrajne warunki zimowe, gdzie wspinacz porusza się po stromym terenie śnieżno-lodowym. Do produkcji najczęściej wykorzystywany jest nylon zwany Pebaxem, lub inne pochodne poliuretany. O ile plastik gwarantuje właściwe poruszanie w trudnych zimowych warunkach, o tyle komfort użytkowania zależy od wykonania wewnętrznego, miękkiego botka. Bezpieczny okres trwałości plastiku zależy w dużej mierze od częstości używania, ale z reguły nie jest on krótszy niż 5 lat.

Konserwacja, wodoodporność i "oddychalność" buta

Nowo zakupione buty mają fabryczną impregnację, lecz mimo wszystko powinniśmy przed pierwszym użyciem odpowiednio zadbać o ich konserwację. Dotyczy to przede wszystkim butów wykonanych ze skóry, w skład których nie wchodzi wodoodporna membrana. Należy pamiętać, że raz przemoczona skóra na zawsze traci wiele ze swoich naturalnych właściwości np. wysoką wodoodporność. Aby temu zapobiec stosuje się różnego rodzaju impregnaty w płynie, w sprayu i woski. Nakłada się je na wcześniej wyczyszczone obuwie. W zależności od stosowanego środka na wilgotną, wysuszoną lub odpowiednio zmiękczoną skórę. Należy pamiętać: Nadmierne stosowanie impregnatów może powodować upośledzenie naturalnej zdolności skóry do oddychania.

Suszenie butów skórzanych bezpośrednio na słońcu, na kaloryferach, piecach czy na innych urządzeniach emitujących znaczne ciepło może przyczynić się do nadmiernego wysuszenia skóry, jej skurczenia, a nawet trwałego popękania.

Większość butów wykonanych z materiałów syntetycznych jest wysoce odporna na wodę. Wynika to z naturalnych właściwości hydrofobowych tkanin na bazie poliamidu. Dodatkowo zastosowanie membrany sprawia, że taki but może być lekki, wytrzymały i nie wymagający dużej pielęgnacji. Za wodoodporność odpowiedzialna jest przede wszystkim specjalna skarpeta z membrany (np. Goretex, Sympatex), która wklejona w but punktowo zapewnia odporność na przemakanie i w pewnej mierze oddychalność. Należy jednak zdać sobie sprawę, że oddychające buty, w domyśle, nie położą kres spoconym stopom. Membrana nie jest cudownym wynalazkiem. Jest przede wszystkim doskonałym izolatorem, który zatrzymuje wodę, nie pozwala jest przeniknąć do wnętrza buta i zachowuje jednocześnie pewne właściwości oddychające. Jest to jednak rozwiązanie kompromisowe, bo jest ona wstanie odprowadzić tylko pewną, ograniczoną ilość potu w zadanym okresie czasu. Przy znacznym wysiłku fizycznym np. długiej wędrówce szybko osiąga ona wartość graniczną swojej skuteczności. Dodatkowo, aby membrana skutecznie działała musi istnieć różnica temperatur między wnętrzem buta o otoczeniem zewnętrznym, oraz wyraźna różnica stężeń pary wodnej po obu stronach membrany. W ten sposób wywołane ciśnienie osmotyczne umożliwia transport pary wodnej z ośrodka o większym stężeniu ( w tym przypadku wnętrze buta) do ośrodka o mniejszym (otoczenie zewnętrzne). Gdy jest inaczej, membrana przestaje spełniać swoją funkcję.

Najlepiej oddychają sandały, a najbardziej wodoszczelne są gumiaki. To stwierdzenie chyba najlepiej ujmuje znaczenie uniwersalnych, kompromisowych rozwiązań.

Zakup butów górskich - wskazówki

Zakup buta to proces finalny, po którym nie ma już praktycznie odwrotu. Opcja zwrotu nieużywanego obuwia nie zawsze jest respektowana przez handlowców.

Oto kilka krytycznych wskazówek mogących pomóc w trakcie zakupu wymarzonego buta:

• Producent – nie bez znaczenia pozostaje wybór odpowiedniego producenta. Opinie użytkowników spotykane na forach internetowych lub w czasopismach o tematyce górskiej mogą być pomocne w wyborze właściwego modelu. Nie należy jednak zapominać, że dla jednych coś może okazać się bublem, a dla innych idealnym rozwiązaniem, sprawdzającym się w specyficznych warunkach.
• Wysokość cholewki – odpowiednio chroniony staw skokowy to priorytet w konstrukcji buta górskiego.
• Przód wzmacniany gumą lub innym materiałem – chroni skórę buta przed zniszczeniem, a palce stopy przez wszelkimi urazami.
• Język pełny – aby woda nie miała możliwości dotarcia do wnętrza buta przez przestrzeń między językiem a korpusem. Woda w bucie to poważny dyskomfort i wychłodzenie. Zimą może okazać się to krytycznym odmrożeniem.
• Membrana zapewniająca oddychanie i wodoodporność – w zależności od potrzeb. Do turystyki wysokogórskiej membrana jest rozwiązaniem idealnym, choć opinie mogą być mieszane.
• Lekkość buta – zależy przede wszystkim od przeznaczenia.
• Odpowiednio dobrana podeszwa – dopasowana do przeznaczenia buta. Część producentów (zwłaszcza ci z niższej półki) nie zawsze wykazuje się dbałością w tym zakresie. Zdarzają się przypadki, że buty do turystyki wysokogórskiej, rzekomo o solidnej konstrukcji, zaopatrzone są w podeszwę do turystyki miejskiej. Są zatem bezużyteczne w warunkach, do których zostały zakupione.
• Odpowiednie sznurówki – pomijane podczas zakupu, przypominają o sobie na grani Tatr, podczas powtarzającej się czynności zawiązywania.
• Cena – nie ma co się czarować, buty o niewielkiej, promocyjnej cenie, to oszczędność, ale producenta na materiałach i na jakości. Różnice cenowe znajdują swoje uzasadnienia w przeznaczeniu obuwia. Im warunki użytkowania trudniejsze, bardziej wymagające, tym cena większa. Nie zapominajmy o tym.
• Zasada ograniczonego zaufania – nie ma idealnych butów.